Pomocnicy – obrazy Ryszarda Woźniaka z lat 1982-2021

Ryszard Woźniak to artysta, w którego biografii mocno wybrzmiewa fakt współtworzenia przez niego jednej z bardziej rozpoznawalnych i ważnych grup artystycznych, jakie uformowały się w Polsce w latach 80. ubiegłego wieku. Czy jednak oznacza to, że nadal należy postrzegać jego twórczość tylko lub głównie przez pryzmat tamtego czasu?

Lata 80. były dla Polaków czasem szczególnym i specyficznym właściwie dla każdego obszaru życia, w tym również kultury i sztuki. Jeśli przyjrzymy się dokonaniom artystów, którzy na początku tamtej dekady tworzyli swoje prace i spróbujemy jakoś syntetycznie scharakteryzować ten okres pod względem najbardziej wybijających się nie tyle tendencji czy kierunków, a raczej form, jakie przybierało życie artystyczne, to zauważmy dwie główne ścieżki, którymi mogli podążać artyści. Po jednej stronie barykady funkcjonowały bowiem instytucje państwowe, a z drugiej tworzył się ruch niezależny – tak wobec nich, jak i względem władzy, która sprawowała nad nimi pieczę.

Uczestnicy tego ruchu prezentowali swoje prace na wystawach organizowanych często w warunkach domowych, nierzadko znajdowali również schronienie pod parasolem Kościoła, wyrażającego wespół z nimi sprzeciw wobec tego, co działo się wokół nich. W mieszkaniach ludzi zaangażowanych w życie kulturalne, a więc nie tylko samych twórców, ale również krytyków i miłośników sztuki, tworzył się tzw. drugi obieg. Bunt stanowił niejako sens formujących się wówczas grup, artyście odwoływali się w swoich pracach do bieżących wydarzeń, byli bacznymi obserwatorami i reagowali na wszystko we właściwy twórcom sposób – poprzez sztukę. Wielu z nich posługiwało się symbolami religijnymi i narodowymi, budowało dramaturgię, wyrażającą niepokój teraźniejszości i obawę o przyszłość. Wielu, ale nie wszyscy.

Jednocześnie powstawały równie niezależne i krytyczne wobec rzeczywistości grupy, które absurd i groteskę obrały sobie jako sposób na prezentację swojego stanowiska wobec tego, co się dzieje. Taką grupą była Gruppa założona w 1983 roku przez Ryszarda Woźniaka, Ryszarda Grzyba, Pawła Kowalewskiego, Jarosława Modzelewskiego, Włodzimierza Pawlaka i Marka Sobczyka. Przynależność do grupy dawała poczucie pewnego rodzaju bezpieczeństwa i pełniła rolę wzmocnienia dla indywidualnych procesów twórczych wszystkich członków ugrupowania. Procesy te jako takie nie wynikały tylko z uwarunkowań zewnętrznych, mających w dużym stopniu wpływ na treść dzieł, ale również z faktu poszukiwanie czegoś, czego nie można zamknąć w sztywnych ramach kontekstu, pozwalającego co prawda na określoną – w domyśle poprawną – interpretację, jednak jednocześnie ograniczającego możliwości rozumienia i odczuwania dzieła na inne sposoby niż ten niejako odgórnie narzucony. Kwestia autonomii sztuki, energii uwarunkowanej przez formę, jaką nadawał dziełu autor, zdaje się mieć tutaj ogromne znaczenie.

Biorąc pod uwagę wszystkie te siły i uwarunkowania, szczególnie ciekawie jawi się wystawa Pomocnicy. Sam jej tytuł odwołuje się do jednego z obrazów Ryszarda Woźniaka, donoszących się do jego działalności w Gruppie, do współdziałania i wsparcia, jakie jej członkowie sobie okazywali. Jednocześnie wystawa nie skupia się tylko na tym etapie drogi twórczej artysty, co akcentują późniejsze jego obrazy. Jak więc to wszystko rozumieć?

Może to jasna sugestia, że należy zachować ostrożność, skłaniającą do wychodzenia poza schemat interpretacyjny, co pozwoli spojrzeć na obrazy Ryszarda Woźniaka w nowy, bardziej względem nich sprawiedliwy sposób, z większą otwartością. Pomocnicy to wystawa retrospektywna, dająca więc szansę różnym odbiorcom – zarówno tym, którzy pamiętają Ryszarda Woźniaka przede wszystkim jako członka Gruppy, jak i tym, którzy tych czasów nie mogą pamiętać i nie utożsamiają się z nimi – by spojrzeć na jego twórczość, a także na samego artystę z innej, szerszej perspektywy.

Justyna Żarczyńska